انقباض ایزوکینتیک (Isokinetic Contraction):
✅ مقدمه
انقباضات عضلانی به‌طور کلی بر اساس نحوه تغییر طول عضله و تعامل آن با مقاومت، به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند: ایزومتریک (بدون تغییر طول عضله)، ایزوتونیک (با تغییر طول و مقاومت ثابت)، و ایزوکینتیک (با سرعت ثابت و مقاومت متغیر). در این میان، انقباض ایزوکینتیک پیچیده‌ترین و دقیق‌ترین نوع انقباض عضلانی است که به واسطه دستگاه‌های تخصصی امکان‌پذیر می‌شود و کاربرد گسترده‌ای در ارزیابی و توانبخشی عضلات در فیزیوتراپی، پزشکی ورزشی و علوم حرکت‌شناسی دارد.
✅ تعریف علمی
انقباض ایزوکینتیک به حالتی از انقباض عضلانی گفته می‌شود که در آن سرعت حرکت مفصل در طول دامنه حرکتی از پیش تعیین‌شده کاملاً ثابت نگه داشته می‌شود، در حالی که میزان مقاومت اعمال‌شده در هر لحظه متناسب با نیروی تولید شده توسط عضله تنظیم می‌شود. این نوع انقباض تنها با استفاده از تجهیزات دینامیکی خاص (مانند دستگاه ایزوفرس، Biodex، Cybex و Humac Norm ) قابل اجراست.
در شرایط ایزوکینتیک، دستگاه به‌گونه‌ای عمل می‌کند که اگر فرد با نیروی کم فشار وارد کند، مقاومت نیز کم خواهد بود، و اگر فرد حداکثر تلاش خود را اعمال کند، دستگاه نیز مقاومت حداکثری تولید می‌کند، اما در هر دو حالت، سرعت حرکت کاملاً ثابت باقی می‌ماند (مثلاً 60 درجه بر ثانیه).
✅ ویژگی‌های فیزیولوژیک انقباض ایزوکینتیک
- سرعت زاویه‌ای ثابت: دستگاه به‌صورت لحظه‌ای و خودکار نیروی مقاومت را بر اساس تلاش عضله تنظیم می‌کند تا سرعت مفصل تغییر نکند.
- کنترل نیروی انقباضی: فرد می‌تواند تمرینات با مقاومت متغیر را بدون نگرانی از آسیب انجام دهد.
- فعال‌سازی کامل فیبرهای عضلانی: به‌ویژه در سرعت‌های پایین، دستگاه اجازه می‌دهد فرد حداکثر قدرت خود را اعمال کند که باعث درگیری بیشتر موتور یونیت‌ها می‌شود.
- امکان انجام انقباض کانسنتریک و اکسنتریک: برخلاف انقباضات ایزومتریک یا ایزوتونیک، دستگاه‌های ایزوکینتیک قابلیت انجام هر دو نوع انقباض پویا را دارند.
- تمرین در دامنه حرکتی کامل (ROM): این امکان وجود دارد که عضله در کل دامنه مفصل تمرین کند و نه فقط در یک زاویه خاص.
✅ مزایای علمی و عملی انقباض ایزوکینتیک
- ارزیابی کمی و کیفی عملکرد عضله: شامل اندازه‌گیری پارامترهایی مانند گشتاور (torque)، توان (power)، انرژی، خستگی عضلانی، تعادل عضلانی و نسبت عضلات آنتاگونیست/آگونیست.
- پیشگیری از آسیب ورزشی: با تحلیل دقیق نسبت‌های عضلانی (مثلاً همسترینگ/کوادریسپس)، می‌توان نقاط ضعف عضلانی را شناسایی کرد.
- کاربرد بالینی در بازتوانی: مناسب برای بیمارانی با آسیب‌های لیگامانی، عضلانی یا پس از جراحی‌هایی مانند ترمیم ACL، آرتروپلاستی یا جراحی روتاتور کاف.
- ایمنی بالا در تمرین: به دلیل تنظیم هوشمند مقاومت، حتی در مراحل ابتدایی بازتوانی یا در بیماران سالمند می‌توان تمرینات ایمن انجام داد.
- استفاده پژوهشی در علوم حرکتی و فیزیوتراپی: به دلیل قابلیت کنترل متغیرها، انقباض ایزوکینتیک یک ابزار استاندارد و تکرارپذیر در پژوهش‌های علمی است.
✅ پارامترهای قابل اندازه‌گیری در انقباض ایزوکینتیک
- Peak Torque(گشتاور بیشینه) : حداکثر نیروی چرخشی تولید شده در طول حرکت.
- Work (کار انجام‌شده) : حاصل‌ضرب نیرو در مسافت (در حرکت زاویه‌ای).
- Power (توان عضله) : کار تقسیم بر زمان؛ بیانگر عملکرد انفجاری عضله است.
- Fatigue Index (شاخص خستگی) :درصد کاهش عملکرد عضله در طول تکرارهای متوالی.
- Agonist/Antagonist Ratio :نسبت بین عضله اصلی و عضله مخالف در یک مفصل (مثلاً کوادریسپس/همسترینگ).
✅ محدودیت‌های انقباض ایزوکینتیک
- نیاز به تجهیزات پیشرفته و گران‌قیمت
- محدود بودن کاربرد در فعالیت‌های عملکردی روزمره (که اغلب ایزوتونیک هستند)
- نیاز به آموزش کامل برای استفاده ایمن از دستگاه
- بعضی بیماران ممکن است درک درستی از نوع تمرین نداشته باشند (نیاز به آموزش فیدبک بصری و کلامی)
نویسندگان : دکتر امین نوروزی فشخامی
مریم محمدی .ارشد فیزیوتراپی